„შემეცნების ფილოსოფია და თეორია“ შესტოვის ღრმა და შეუდარებლად ორიგინალური ექსკურსია წარსულში, როგორც ყოველთვის, სხვა ფილოსოფიურ სისტემათა მიუკერძოებელი და განყენებული კვლევა-შესწავლის ფონზე, შექმნილი 1912 წელს.
"ზადიგი, ანუ ბედისწერა" 1747 წელს შექმნილი ფილოსოფიური ნოველაა, რომელიც ანტიკური ბაბილონის ფილოსოფოს ზადიგის ცხოვრება აღწერს. წიგნი არ აცხადებს ისტორიული აკურატულობის პრეტენზიას. ნაწარმოებში წამოჭრილი ზოგი პრობლემა ვოლტერის თანამედროვე სოციალურ-პოლიტიკურ საკითხს ეხება, თუმცა მთავარი ადამიანის ამქვეყნიური უძლურებაა ბედისწერის წინაშე.
1849 წელს დოსტოევსკის ოთხი წლის საკატორღო სამუშაოები მიუსაჯეს სოციალისტურ ჯგუფში მონაწილეობისთვის. რომანმა, რომელიც მან განთავისუფლების შემდეგ დაწერა, ეფუძნებოდა რა კონტრაბანდული გზით გამოტანილ ჩანაწერებს, არა მარტო აღიარება მოუტანა მას, არამედ რუსული ციხის აღწერის ტრადიციაც შექმნა.
"ნათან ბრძენი" (1779) ლესინგის ერთ-ერთი ყველაზე პოპულარული პიესაა, რომლის მოქმედება მესამე ჯვაროსნული ლაშქრობის პერიოდის იერუსალიმში ხდება, რომელიც მუსულმანთა ბატონობის ქვეშ იმყოფება. პიესის მთავარი თემა იუდაიზმს, ქრისტიანობასა და მაჰმადიანობას შორის ხიდის გადებაა, ისევე, როგორც მეგობრობა, შემწყნარებლობა, საოცრებათა უარყოფა და კომუნიკაციის საჭიროება.
წინამდებარე ესსეიში დიმიტრი უზნაძე გვიჩვენებს, რომ ობიექტის კანონები განსაზღვრავენ და მიმართავენ ადამიანის ცნობიერების კანონებს. თუმცა მოცემულ ეტაპზე ამის ემპირიული მტკიცებულებები არ გააჩნდა, მაგრამ არსებითად ეს გახლდათ ფორმულირება იმ თეორიის ფუნდამენტური პრინციპისა, რომელიც დიმიტრი უზნაძემ მოგვიანებით განავითარა.
დაობლებულ და ჩაგრულ გოგონას თავისი პატრონი, მისთერ როჩესტერი შეუყვარდება, ვის მამულშიც ის პირველ სახლს პოულობს, თუმცა საიდუმლოებითაა აღსავსე, რაც გოგონას შემდგომი თავგადასაველბისკენ უბიძგებს.
"ჯეინ ეარი" დღემდე რჩება ერთ-ერთ უსაყვარლეს ინგლისურ რომანად - ის ეხება ქალის სურვილს, განვლოს ცხოვრება საკუთარი წესებით, ირჩევს რა გამბედაობას შიშის საპირისპიროდ, და პოულობს რა ძალებს სიყვარულსა და თანაგრძნობაში.
"ენესიდემუსის რეცენზია" უფრო მეტია, ვიდრე კანტიანობის დაცვა სკეპტიციზმისგან. იგი კანტისა და რაინჰოლდის შრომების ფუნდამენტურ გადაფასებას გულისხმობს და ახალ თვალსაზრისსა და საფუძველს ქმნის ტრანსცენდენტული ფილოსოფიისთვის. ამდენად, იგი არა მხოლოდ ფიხტეს საკუთარი ფილოსოფიის გარდაქმნას, არამედ მთლიანად გერმანული იდეალიზმის ისტორიის წყალგამყოფს წარმოადგენს.
ჰერმან მელვილის ეპიკური საგა გვიხატავს აქაბს, გუჩათხრობილსა და ფანტასტიურ კაპიტანს, რომელიც დიდი თეთრი ვეშაპის საძებნელად მოგზაურობას იწყებს. ამ უკანასკნელმა წინამორბედი შეხვედრისას ფეხი დააკარგვინა კაპიტანს. მოგვითხრობს რა აქაბის შურისძიებასა და საბედისწერო მოგზაურობაზე, მელვილი უფრო მეტს გვთავაზობს, ვიდრე აღმაფრენის მომგვრელი სხვა სათავგადასავლო ისტორიები. "მობი დიკი" არის საუკუნო წიგნი, რომელიც ადამიანის სულის უღრმეს სიმებს ეხმიანება.