„შემეცნების ფილოსოფია და თეორია“ შესტოვის ღრმა და შეუდარებლად ორიგინალური ექსკურსია წარსულში, როგორც ყოველთვის, სხვა ფილოსოფიურ სისტემათა მიუკერძოებელი და განყენებული კვლევა-შესწავლის ფონზე, შექმნილი 1912 წელს.
ეს წიგნი, რომელიც 1935 წელს გამოქვეყნდა, სპარსეთში იძულებით გადასახლებული ქართველების შესახებაა, მათი ყოფა-ცხოვრებისა და ადათების, მათი არსებული მდგომარეობის, გამუსულმანების, სიდუხჭირის, უპერსპექტივობის და კიდევ იმის, რომ, მიუხედავად ამ ყველაფრისა, მათმა უმრავლესობამ მაინც შეინარჩუნა მშობლიური ენა.