„შემეცნების ფილოსოფია და თეორია“ შესტოვის ღრმა და შეუდარებლად ორიგინალური ექსკურსია წარსულში, როგორც ყოველთვის, სხვა ფილოსოფიურ სისტემათა მიუკერძოებელი და განყენებული კვლევა-შესწავლის ფონზე, შექმნილი 1912 წელს.
კავკასიელი მისტიკოსის ეს ადრეული ნაშრომი წარმოადგენს მის მოწაფეთა ჩანაწერებს, რომლებიც უშუალოდ გურჯიევის გამონათქვამებსა და ლექციებზეა დაფუძნებული, და რომლებიც ცხოვრების მრავალ მნიშვნელოვან მხარეს ეხება: სულიერ და ფიზიკურ ჯანმრთელობას, შემოქმედებას, ცხოვრებისეული გზის არჩევას, ხელოვნებასა და სხვა.