„შემეცნების ფილოსოფია და თეორია“ შესტოვის ღრმა და შეუდარებლად ორიგინალური ექსკურსია წარსულში, როგორც ყოველთვის, სხვა ფილოსოფიურ სისტემათა მიუკერძოებელი და განყენებული კვლევა-შესწავლის ფონზე, შექმნილი 1912 წელს.
წიგნი შედგება მეცამეტე საუკუნის სომეხი ავტორის, ვარდან აიგეკელის 158 იგავისგან, რომლებიც ეზოპეს იგავების მიბაძვით არის შექმნილი და მიზნად ადამიანთა ზნეობრივ დამოძღვრას ისახავდა. თარგმანი შესრულებულია სომხური ენიდან უცნობი ქართველი მთარგმნელის მიერ. წიგნს თან ერთვის ექვთიმე თაყაიშვილის ბოლოსიტყვაობა.