„შემეცნების ფილოსოფია და თეორია“ შესტოვის ღრმა და შეუდარებლად ორიგინალური ექსკურსია წარსულში, როგორც ყოველთვის, სხვა ფილოსოფიურ სისტემათა მიუკერძოებელი და განყენებული კვლევა-შესწავლის ფონზე, შექმნილი 1912 წელს.
სიუჟეტი პარალელურ სამყაროებში ვითარდება. ენდიჰგრას მაცხოვრებელი სებასტიან ვინგსი, მოულოდნელი აღმოჩენის რეალურობის შემოწმების მიზნით პლანეტის დატოვებას გადაწყვეტს. მისი ხანმოკლე მოგზაურობა სივრცეში, ახალი აღმოჩენების საწინდარი გახდება. შემხვედრი ადამიანების თუ არსებების მრავალფეროვანი ბუნება მის შეხედულებებს სამუდამოდ ცვლის. გვანდალერიუმში დაბრუნების შემთხვევაში, მთავარ გმირს მმართველის წინაშე წარდგომა და ერთ დროს მიღებული გადაწყვეტილების გამო პასუხისგება მოუწევს, რაც მის მომავალს მნიშვნელოვნად განსაზღვრავს.
სიუჟეტი ახლო მომავალში ვითარდება, რომელშიც მთავარი გმირი - ჰრაბი სხვადასხვა პროფესიის ადამიანებს ხვდება. გამოგონილი პერსონაჟებისა და ქალაქების აღწერის, აგრეთვე, ირონიით გაჯერებული დიალოგების მიღმა მისი მასპინძლების ნამდვილი სახე და ამა თუ იმ საკითხთან მიმართებით მათი დამოკიდებულება მარტივად მჟღავნდება. მიუხედავად პერსონაჟთა მრავალფეროვნებისა, კვანძი თანდათან იხსნება, საბოლოოდ კი ნათელი ხდება თუ რა კავშირი აქვს თითოეულ მათგანს ერთმანეთთან.