„შემეცნების ფილოსოფია და თეორია“ შესტოვის ღრმა და შეუდარებლად ორიგინალური ექსკურსია წარსულში, როგორც ყოველთვის, სხვა ფილოსოფიურ სისტემათა მიუკერძოებელი და განყენებული კვლევა-შესწავლის ფონზე, შექმნილი 1912 წელს.
წიგნში თავმოყრილია დიმიტრი უზნაძის ფილოსოფიური და ფსიქოლოგიური შრომები, რომლებიც, ძირითადად, თეორიულ და ისტორიულ საკითხებს ეხება. ასევე, დიდი ადგილი ეთმობა სხვადასხვა მოაზროვნეებისა და ფილოსოფიური სკოლების, და ქართველი პოეტების შემოქმედების ამა თუ იმ ასპექტის კრიტიკულ განხილვას.
წინამდებარე ესსეიში დიმიტრი უზნაძე გვიჩვენებს, რომ ობიექტის კანონები განსაზღვრავენ და მიმართავენ ადამიანის ცნობიერების კანონებს. თუმცა მოცემულ ეტაპზე ამის ემპირიული მტკიცებულებები არ გააჩნდა, მაგრამ არსებითად ეს გახლდათ ფორმულირება იმ თეორიის ფუნდამენტური პრინციპისა, რომელიც დიმიტრი უზნაძემ მოგვიანებით განავითარა.
გარდა იმისა, რომ დიმიტრი უზნაძეს უდიდესი წვლილი აქვს შეტანილი ქართული ფსიქოლოგიური სკოლის დაფუძნება-განვითარებაში, მას ასევე მრავალი ისტორიული ნაშრომი აქვს შექმნილი. ერთ-ერთი მათგანია აქ წარმოდგენილი წიგნი, "მაჰმადი და მისი მოღვაწეობა", სადაც დიმიტრი უზნაძე ავტორ-რედაქტორის აპლუაში წარმოდგება.
„ზოგადი ფსიქოლოგია“ დიმიტრი უზნაძის ერთ-ერთი მთავარი ნაშრომია. მასში დაყენებული პრობლემატიკა ავტორის კონცეფციის - „განწყობის თეორიის“ პოზიციებიდან არის განხილული და სრულიად ახლებურ ხედვას გვთავაზობს, რაც დღესაც აქტუალურად რჩება და სწორედ ამის გამო წინამდებარე ნაშრომის გავლენა ქართული მეცნირული აზროვნების განვითარებაზე დღემდე განუზომლად დიდია. მეორე ტომში განხილულია შემდეგი ფენომენები: მნემური პროცესები, აზროვნება, ყურადღება და წარმოსახვა.