„შემეცნების ფილოსოფია და თეორია“ შესტოვის ღრმა და შეუდარებლად ორიგინალური ექსკურსია წარსულში, როგორც ყოველთვის, სხვა ფილოსოფიურ სისტემათა მიუკერძოებელი და განყენებული კვლევა-შესწავლის ფონზე, შექმნილი 1912 წელს.
თავის მთავარ ნაშრომში ირლანდიელი ფილოსოფოსი იმატერიალიზმის შეხედულებას აყალიბებს, რომლის თანახმად არაფერი მატერიალური არსებობს, სანამ რაიმეს ან ვინმეს მიერ არ აღიქმება. განსხვავებით სოლიფსიზმისგან, რომლის შესაბამისად მხოლოდ "მე" არსებობს, ბერკლის შეხედულება იმაში მდგომარეობს, რომ მატერიალური საგნები - იდეებია, რომლებიც ცალკეული ცნობიერი გონების მიერ არის ფორმირებული.
ეს წიგნი ექვსი განაზრებისგან შედგება, რომლებშიც დეკარტი თავდაპირველად ყველაფრის რწმენას უარყოფს, შემდეგ კი თანდათანობით ცდილობს მივიდეს იმის რწმენასთან, რისი რწმენას დაუეჭვებლად არის შესაძლებელი. ეს ნაშრომი ყველაზე დეტალურად განმარტავს დეკარტის მეტაფიზიკურ სისტემას, განავრცობს რა იდეებს, რომლებიც მოცემულია მეოთხე ნაწილში მისი "მსჯელობისა მეთოდის შესახებ".
ინგლისელი პოლიტიკოსის და ფილოსოფოსის, ჯონ სთიუარტ მილის, თხზულება "ქალთა დაქვემდებარება" 1869 წელს გამოქვეყნდა. ავტორი მასზე მეუღლესთან, ჰარიეთ ტეილორ მილთან, ერთად მუშაობდა. ნაშრომში გადმოცემული არგუმენტები სქესთა შორის თანასწორობის შესახებ იმ დროის ევროპის ტრადიციულ ნორმებთან წინააღმდეგობაში იყო. "ქალთა დაქვემდებარება" დღემდე ითვლება ფემინისტური ლიტერატურის კლასიკად.
თქვენს წინაშეა "თქმულება ამირანზე" ან უბრალოდ "ამირანი", ქართული ფოლკლორის პოეტური ნიმუში, რომელიც ამირანის სიყვარულს, დევებსა და ღმერთებთან მის ბრძოლას, ყამარის (ცეცხლის სიმბოლოს) მოტაცებასა და მისი გამოქვაბულში მიჯაჭვის ამბავს გადმოგვცემს, ამ ყველაფერს კი სიმბოლური ხასიათი აქვს.
1879 წელს ჯ.ს. მილმა გამოაქვეყნა თხზულება სახელწოდებით "სოციალიზმი", რომელშიც თავმოყრილია მისი არგუმენტები სოციალური წესრიგის, თავისუფლებისა და პოლიტიკური ეკონომიის შესახებ, ისევე, როგორც საზოგადოებრივი მოწყობისა კომუნისტურ წყობილებაში. წიგნმა უდიდესი გავლენა იქონია პოლიტიკურ სისტემებზე მთელი მსოფლიოს მასშტაბით.
მიხეილ ჯავახიშვილის პროზის შედევრი, "ოქროს კბილი", თომა შადიშვილის გულში სრულიად შემთხვევით აღძრული გრძნობისა და ამ გრძნობის ობიექტის ძიების უიღბლობას აღწერს, თუმცა ნაწარმოები სცდება ორი ადამიანის განუხროციელებელი სიყვარულის ბანალურ გადმოცემას და უფრო ღრმა, ფილოსოფიურ, ადამიანის მყოფობის ტრაგიკულ ხვედრზე ჩაგვაფიქრებს.
ქართული ლიტერატურული კრიტიკის ერთ-ერთი პიონერის, კიტა აბაშიძის კრიტიკულ ესსეთა კრებული მოიცავს XIX საუკუნის ქართველი მწერლებისა და პოეტების ერთი ნაწილის შემოქმედების ანალიზს, როგორც თვითონ უწოდებს მას, "ევოლუციის მეთოდის" საფუძველზე. მეორე ნაწილში განხილულია გ. წერეთლის, ა. ყაზბეგის, ვაჟას, დ. კლდიაშვილისა და სხვათა შემოქმედება.