კლასიკა

წინამდებარე ტექსტი წარმოადგენს ლუდვიგ ფოიერბახის რეცენზიას მაქს შტირნერის ნაშრომზე "ერთადერთი და მისი საკუთრება", რომელიც ფოიერბახის მწვავე კრიტიკას შეიცავს, გულისხმობს რა, რომ  რელიგიის ფოიერბახისეული გააზრება კვლავ "ღვთისმოშიშია", რომ მან "ღვთაება გარეგანიდან ჩვენ შინაგანად აქცია". თავად ფოიერბახმა შტირნერის თხზულებას "გენიალური და ბრწყინვალე ნაშრომი" უწოდა.

ტრაგიკული ბედის მქონე ქართველი მეფის გადაწყვეტილების პირველ პლანზე წამოწევით ილია იმ ეპოქის უკუღმართობას გვიჩვენებს და აყალიბებს მონარქის იდეალს, რომელიც შეგნებულად სწირავს თავს სამშობლოს.

ეს მცირე ზომის წიგნი გახლავთ არისტოტელეს ნაწარმოების ქართულად თარგმნის პირველი მცდელობა, შესრულებული თეიმურაზ ბატონიშვილის მიერ XIX საუკუნის პირველ ნახევარში, სადაც არისტოტელეს ეთიკური შეხედულებების მცირე მონახაზია მოცემული.

წინამდებარე მცირე ზომის ესსეით ივანე ჯავახიშვილი შეკუმშული ახით გადმოსცემს ილია ჭავჭავაძის დამოკიდებულებას ისტორიის შესწავლისადმი და იმ ძირითად მომენტებს, რაზეც დიდი ქართველი მოღვაწე ამახვილებდა თავის ყურადღებას.

წინამდებარე ტექსტი უფრო ვრცელი ნაშრომის, "ერების ფსიქოლოგიის", დასკვნით ნაწილს წარმოადგენს და მასში ერებისა და ცივილიზაციების განვითარებაში იდეების, განსაკუთრებით, რელიგიური იდეების, ისევე, როგორც დიად ადამიანთა როლია განხილული, ასევე ჩამოყალიბებულია ცივილიზაციათა განადგურების მიზეზები. 

ფოიერბახს ხშირად უწოდებენ ფილოსოფოსს, რომელმაც ჰეგელი და მარქსი დააკავშირა. დარწმუნებული ათეისტი, ფოიერბახი ამტკიცებს, რომ ქრისტიანობამ არამართლზომიერად "დააპროექტა" და "გადაიტანა" ადამიანის გონების ელემენტები არარსებულ, ზებუნებრივ, რელიგიურ ობიექტებზე. "ქრისტიანობის არსება" აჩვენებს ფოიერბახს მთელი მისი ოდენობით, როგორც გერმანელ ფილოსოფოსთა ახალი თაობის გავლენიან წარმომადგენელს.

ორესტე, რომელმაც დედა მოაკვდინა, რათა შური ეძია მამისათვის, ერინიებისგან თავს დელფოს ტაძარში იცავს, შემდეგ კი ათენს მიაშურებს, სადაც არეოპაგი, ათენას პოზიციის წყალობით, მას ამართლებს. ერინიათა გულის მოსაგებად ათენის მცხოვრებლები მათ საპატივცემულოდ ახალ კულტს ამკვიდრებენ, როგორც "მოწყალე ღვთაებებისა".

დევიდ ჰიუმი ერთ-ერთი ყველაზე ღრმად მოაზროვნე ფილოსოფოსია მათ შორის, ვინც ინგლისურ ენაზე ქმნიდა. მისი "რელიგიის ბუნებრივი ისტორია" რელიგიის წარმოშობას იკვლევს და გასდევს მის განვითარებას პოლითეიზმიდან დოგმატურ მონოთეიზმამდე. ეს ნაშრომი ყველაზე სერიოზული შეტევაა რელიგიურ შეხედულებებზე, რომელიც კი ფილოსოფოსს ოდესმე განუხორციელებია.

"ფილოქტეტესი" ერთადერთია სოფოკლეს ტრაგედიათაგან, რომლის სცენაზე პირველად წარმოდგენის თარიღი ზუსტადაა ცნობილი: ძვ. წ 409 წ-ის გაზაფხული. ეს ტრაგედია დრამატურგმა თავისი ცხოვრების მიწურულს დაწერა და იმ პრობლემას შეეხო რაც მას თავისი ცხოვრების მანძილზე აწუხებდა. რა არის მთავარი ადამიანისთვის - ზნეობრივი სიწმინდე, თანდაყოლილი ღირსების შეულახაობა, თუ საზოგადოებრივი სიკეთით შენიღბული ცხოვრებისეული პრაგმატიზი.

„ტროელი ქალები“ ევრიპიდეს ტრაგედიათაგან გამოირჩევა ადამიანურ განცდათა წარმოჩენის გასაოცარი სიმძაფრით. კომპოზიციურად იგი შედგება რამდენიმე ეპისოდიონისგან, რომლებშიც წარმოდგენილია გამარჯვებულ ბერძენთა მიერ დატყვევებულ, სრულიად უდანაშაულო ქალთა მწუხარება. სიუჟეტი დრამატურგიულად არ არის რთული, მაგრამ ევრიპიდეს გასაოცარმა ხელოვნებამ დრამა, რომელიც აგებულია მხოლოდ და მხოლოდ ტანჯვის პათოსზე, ისეთი მრავალმხრივი და ზოგადსაკაცობრიო გახადა, რომ იგი თავისი სიღრმითა და მაღალმხატვრულობით დღესაც არ კარგავს მნიშვნელობას.

„ჰეკაბე“ ევრიპიდეს შემოქმედების ადრეული პერიოდის ქმნილებაა. მისი ათენური პრემიერა შედგა „მედეასა“ და „ჰიპოლიტოსის“ შემდეგ, სავარაუდოდ, ძვ. წ. 424 წელს. ტრაგედიაში წარმოდგენილია ტროას დედოფლის, ჰეკაბეს შურისძიების ისტორია. ოდესღაც დიდებული, მაგრამ უკვე უსამშობლოოდ დარჩენილი, დამონებული დედოფალი, რომელსაც თვალწინ მოუკლეს მეუღლე - მეფე პრიამოსი და რომელიც შვილების შემზარავ სიკვდილს მოესწრო, ყოვლად წარმოუდგენელ შურისძიებას განიზრახავს. იმდენად სულისშემძვრელია მისი ტრაგედია, რომ თავად ბერძენთა მთავარსარდალსაც კი მისდამი თანაგრძნობის განცდა ეუფლება. უკიდურესად დაძაბულ სულიერ მდგომარეობაში მყოფი ჰეკაბეს სახე ევრიპიდეს შემოქმედების შედევრია.

ევრიპიდემ ბაკქი ქალები სიცოცხლის უკანასკნელ წლებში შექმნა, რომლებიც მან მაკედონიის მეფე არქელაოს I-ის კარზე გაატარა. ტრაგედია ეფუძნება ბერძნულ მითს თებეს მეფე პენთევსისა და მისი დედის აგავეს და ღმერთ დიონისეს მიერ მათი დასჯის შესახებ.

ფოიერბახს ხშირად უწოდებენ ფილოსოფოსს, რომელმაც ჰეგელი და მარქსი დააკავშირა. დარწმუნებული ათეისტი, ფოიერბახი ამტკიცებს, რომ ქრისტიანობამ არამართლზომიერად "დააპროექტა" და "გადაიტანა" ადამიანის გონების ელემენტები არარსებულ, ზებუნებრივ, რელიგიურ ობიექტებზე. "ქრისტიანობის არსება" აჩვენებს ფოიერბახს მთელი მისი ოდენობით, როგორც გერმანელ ფილოსოფოსთა ახალი თაობის გავლენიან წარმომადგენელს.

პოპულარობა ნიკოს კაზანძაკისს ცხოვრების უკანასკნელ წლებში დაწერილმა რომანებმა მოუტანა. ზუსტად, მათ შორისაა „ქრისტე კვლავ ჯვარს ეცმის“, რომელშიც ასახულია მცირე აზიის კატასტროფის (1922) წინა პერიოდი. აღნიშნული ისტორიული რეალია მწერალს ფონად აქვს გამოყენებული თავისი გმირების ფსიქოლოგიური სამყაროს საჩვენებლად და სიუჟეტის გადმოსაცემად. ნაწარმოებში ასევე გავლებულია პარალელები უფლის დროინდელ იუდეის ამბებთან. ქართველი მკითხველისათვის ეს ნაწარმოები იმითაც არის საინტერესო, რომ მასში საქართველოა ნახსენები. 

იმ უამრავ გამოცანასა და თავსატეხს შორის, რომელიც ბერძენი ავტორის ფილოსოფიამ წარმოშვა, ერთ-ერთი ყველაზე დიდი უდავოდ პლატონის „პოლიტიკოსია“. პლატონის დიალოგების ცნობილი მკვლევარი და მთარგმნელი ბ. სეტი აღნიშნავს, რომ „არც ერთი დიალოგი არაა იმაზე უფრო ცუდად ჩაფიქრებული, ვიდრე პლატონის „პოლიტიკოსი“. სხვა ცნობილი მკვლევარებიც დიდი ხნის განმავლობაში აკრიტიკებდნენ ამ დიალოგს (როვი, ტეილორი, რაილი დ. ა. შ.). თავი რომ დავანებოთ „პოლიტიკოსის“ შინაარსს, უამრავ შეკითხვას ბადებს თავად მისი ფორმა. მეცნიერებაში არაერთგზის აღნიშნულა ის ფაქტი, რომ ეს დიალოგი არაა კარგად ორგანიზებული, აგებულია უცნაური გზით და უფრო მეტად ჰგავს ტრაქტატს, ვიდრე ფილოსოფიურ დიალოგს.

შუასაუკუნეების ხელნაწერებმა შემოგვინახა რამდენიმე ფრაგმენტი ვრცელი რომანიდან, რომელიც წარმოადგენს ანტიკური ლიტერატურის ერთ-ერთ ყველაზე ორიგინალურ ძეგლს. მხოლოდ ერთეულმა ლიტერატურულმა თხზულებებმა თუ გააღვიძა მეცნიერთა და მკითხველთა ისეთი ინტერესი, როგორც ამ თავისშესაქცევმა ლექსისა და პროზის ნაზავმა, რომელიც სატირიკონის სახელით არის ცნობილი. ხელნაწერებში მას ეწოდება შატურაე ანუ სატირები, ხოლო ბერძნულად იგი ჟღერს, როგორც შატყრიცონ ("სატირული თხზულება" ან "სატირული თხზულებები"). ეს ის ძეგლია, რომელიც მიუხედავად მისი ფრაგმენტულობისა, პოპულარობით ტოლს არ უდებს სხვა ლიტერატურულ შედევრებს, რომლებიც კლასიკურმა ანტიკურობამ უანდერძა თანამედროვეობას. ამას დღემდე არსებული მისი 18 ინგლისური თარგმანიც ადასტურებს, რომელთაგან პირველი 1694 წელს, ხოლო ბოლო – 2003 წელს შესრულდა.