მცირე პროზა

ბუნებრივი ძალების თამაშში ჩაბმული სოფლის ხალხის ეს ისტორიები უბრალოდ მათი სამყაროს მოვლენების შინაგანი კვლევა არ არის. ისინი უფრო დიდ მიზანს ისახავს – აჩვენოს ადამიანების ქმედებები რეალობის ფართო თვალსაზრისით.

ეს მოთხრობა იმის შესახებაა, თუ რა შეიძლება მოყვეს შედეგად სიხარბეს, როგორ შეიძლება, დააბრმავოს ადამიანი და ჩაადენინოს დანაშაული, რასაც გარდაუვლად მოყვება ახალი დანაშაული, შემდეგ კიდევ ახალი და ა.შ. თუმცა ამ მოთხრობაში ყველაფერი გაცილებით უფრო დრამატულ შედეგამდე მიდის.

მიხეილ ჯავახიშვილი (ნამდვილი გვარი ადამაშვილი) (20.11.1880-30.09.1937) - XX საუკუნის ერთ-ერთი უდიდესი ქართველი მწერალი, საზოგადო და პოლიტიკური მოღვაწე, ესსეისტი და პუბლიცისტი, 1921-1924 წლების ეროვნულ-განმათავისუფლებელი მოძრაობის ერთ-ერთი ლიდერი. საკუთარ შეხედულებათა გამო სტალინის რეპრესიული მანქანის მსხვერპლი გახდა.

რუსეთში ღვინის ვაჭრობით პაპა დიმომ ფული იშოვნა, მაგრამ უყაირათოდ დახარჯა და სამშობლოში დაბრუნდა. გზად ცოლი და შვილი დაეღუპა, დარჩა ერთადერთი შვილიშვილი, დარეჯანი, რომელსაც პაპა რეჯანს უძახის. რეჯანი ავად ხდება და პაპა მის მოსავლელად ყველაფერს (სიტყვასიტყვით) აკეთებს, რაც კი შეუძლია.

მოთხრობა ბალტების ერთ-ერთი უძველესი ტომის, კურშების, უკანასკნელი ქურუმის სიცოცხლის ბოლო დღეებზე გვიამბობს. უფრო სწორად, ესაა სამ ნაწილად დაყოფილი მონოლოგი უკვე ღრმად მოხუცი ქურუმისა, რომელიც ხედავს რა, როგორი მრისხანებით ავრცელებენ უცხოტომელები ქრისტიანობას მის მამულში, სიცოცხლის დასასრულს ლამის ეჭვიც კი შეაქვს თავის რწმენაში. წიგნის მეორე ნაწილია ნოველათა კრებული „წმინდანთა ცხოვრება“. ის თერთმეტ ნოველას მოიცავს და გვიამბობს ერთი სოფლის მცხოვრებთა თავგადასავალს, რომელშიც იკვეთება მეოცე საუკუნის მნიშვნელოვანი მოვლენები: მეორე მსოფლიო ომი და საბჭოთა ხელისუფლების დამყარება თავისუფალ და დამოუკიდებლობანაგემებ ლიეტუვაში. ნაწარმოების გმირებს წმინდანთა სახელები ჰქვიათ, მათი ისტორია არ იმეორებს ნამდვილ წმინდანთა ისტორიებს, მაგრამ თავიანთი საქციელით, ცხოვრების წესით, მრწამსით ისინი სეხნია წმინდანებს ემსგავსებიან.

ამ წიგნში წარმოდგენილი კრისტიან კრუსატის ექვსი მოთხრობა მკითხველს ამოგზაურებს მსოფლიოს სხვადასხვა კუთხეში, დაწყებული ხმელთაშუაზღვის სანაპიროს მშრალი პეიზაჟებიდან, დამთავრებული გენიალური სერბი მწერლის, მილორად პავიჩის წიგნის გვერდებით. წერის განსაკუთრებული სტილის წყალობით მწერალი თავის პერსონაჟებს მიუძღვება შიშის, ეჭვებისა და სურვილების უფსკრულებისკენ, რომლებიც ჩვენს თანამედროვე ყოფას ქმნიან. 2013 წელს წიგნმა ევროკავშირის ლიტერატურული პრიზი მიიღო.

მიხეილ ჯავახიშვილის პროზის შედევრი, "ოქროს კბილი", თომა შადიშვილის გულში სრულიად შემთხვევით აღძრული გრძნობისა და ამ გრძნობის ობიექტის ძიების უიღბლობას აღწერს, თუმცა ნაწარმოები სცდება ორი ადამიანის განუხროციელებელი სიყვარულის ბანალურ გადმოცემას და უფრო ღრმა, ფილოსოფიურ, ადამიანის მყოფობის ტრაგიკულ ხვედრზე ჩაგვაფიქრებს.

გათხოვილი ქალი საყვარელთან ერთად სეირნობს ეტლით. ნასვამ მეეტლეს ეტლი გადაუბრუნდება და მამაკაცი იღუპება. ქალი, სირცხვილის ასარიდებლად, გაიქცევა, ისე მოახერხებს, რომ შინ უჩინრად დაბრუნდება, და თუმცა ყველას გაექცევა, საკუთარ თავს ვერ დაემალება.

"რასაც მთელი წელი კითხულობდით თუ უსმენდით, ახლა უკვე ერთ წიგნად... პანდემიას მოყოლილი ამბები... და არა მარტო პანდემიას მოყოლილი... და არა მარტო ამბები... ემოციები, განწყობები, შიშები, სასოწარკვეთა და, რა თქმა უნდა, იმედი... ულევი იმედი ხვალინდელი დღისა".

მიხეილ ჯავახიშვილი ამ მცირე ზომის მოთხრობითაც კენწლავს საბჭოთა ხელისუფლებას, თუმცა მხოლოდ სოციალური შემადგენელი არ არის მნიშვნელოვანი, საინტერესოა ადამიანთა დამოკიდებულებაც ამ მოვლენისადმი.

ეს მოთხრობა სიყვარულის შესახებაა, დაკარგული და დაბრუნებული სიყვარულის შესახებ, რომელსაც წინ ვერაფერი აღუდგება.

"დუბროვსკი" - პუშკინის პროზის ერთ-ერთი ნიმუშია, რომელიც ეფუძნება მართლმსაჯულებით განაწყენებული კადნიერი თავადის ნადმვილ ისტორიას. მოთხრობა დღემდე რჩება სალიტერატურო წრეების კამათის საგნად, ლინგვისტებისთვის კი "დუბროვსკი" რუსული სალიტერატურო ენის ერთ-ერთი პირველი ნიმუშია.

ბარონი მიხაელ ფონ რ. მდიდარი, საზოგადოებაში მიღებული, გამორჩეული პიროვნებაა, რომელსაც ყველაფერი მობეზრებია, მაგრამ ერთი ფანტასტიური ღამის განმავლობაში ბარონი ქურდად იქცევა, არ რცხვენია ამის და პირველად იღვიძებს სიცოცხლისთვის.

ამ წიგნში შესული ამბები მოთხრობილია ავტორის მიერ პირველ პირში და, როგორც წესი, ის პარიზელ მკითხველს მიმართავს. პარიზიდან პროვანსში გადაბარგებული ავტორი თავისი ახალი ცხოვრების შესახებ მოუთხრობს უცნობ მკითხველს, ისევე, როგორც თავის მოგზაურაზე კორისიკასა და ალჟირში.

"იავნანამ რა ჰქმნა?" არის მოთხრობა პატარა ქეთოს შესახებ, რომელსაც ბავშვობაში ლეკები გაიტაცებენ, თუმცა მრავალი წლის შემდეგ შინ ბრუნდება, მაგრამ მშობლებს ვეღარ ცნობს. მის საბოლოო დაბრუნებას დედის მიერ ნამღერი იავნანა უწყობს ხელს.

კრებულში შესულია რუსი კლასიკოსის ოთხი მოთხრობა, რომელთა მოქმედება სხვადასხვა ადგილასა და დროს ვითარდება, თუმცა ყველა მათგანს სიყვარულის თემა აერთიანებს.