ესსეისტიკა

რელიგია - ილუზიაა. ამაში ფროიდი ღრმად არის დარწმუნებული. დარწმუნებულია იმაშიც, რომ მხოლოდ მეცნიერების საშუალებითაა ჭეშმარიტება მიღწევადი, მაგრამ თუ გონებაც ილუზიაა, ის მზად არის ამ ილუზიის შედეგები მიიღოს. მაგრამ მაინც...

წინამდებარე ბრწყინვალე ნაშრომში ნიკოლაი ბერდიაევი ყოფიერებისა და ღმერთის, როგორც ცნებებისადმი, ადამიანის მონობის უაღრესად საინტერესო კონცეფციას აყალიბებს. "ადამიანის მონობა ბუნებისა და კოსმოსისადმი, - ამბობს ავტორი დასასრულს. - ხშირად ოდნავ თუ განსხვავდება ღმერთის, როგორც ობიექტისადმი მონობისგან."

ბრბო, ერთი შეხედვით მარტივი, თუმცა სინამდვილეში უაღრესად რთული ორგანიზმია. მისი შეხედულებების ჩამოყალიბება საუკუნეთა განმავლობაში მიმდინარეობს და ექვემდებარება, როგორც დისტანციურ (დრო, რასა, ტრადიციები, აღზრდა, განათლება), ისე მყისიერ ფაქტორებს (ხატები, ფორმულები, ილუზიები, გამოცდილება, გონება). სწორედ ამ ფაქტორების და არა ლოგიკის მართებულად გამოყენებით არის შესაძლებელი ბრბოს მართვა. როგორც თავად ავტორი ამბობს, „ვისაც ბრბოს შეცდომაში შეყვანა შეუძლია, ის იოლად იქცევა მის მბრძანებლად; ხოლო ვინც მის ჭკუაზე მოყვანას ცდილობს, ყოველთვის მისი მსხვერპლია“.

ზოგადი ფსიქოლოგიის ერთ-ერთი ყველაზე ნაკლებად შესწავლილი და რთული სფერო, წარმოსახვა, და მისი გამოხატვის ფორმები - ფანტაზია, ოცნება, სიზმარი, მხატვრული შემოქმედებაა განხილული დიმიტრი უზნაძის წინამდებარე ნაშრომში. ამასთანავე, მოცემულია ამ საკითხებთან მიმართებით არსებული ყველაზე გავრცელებული თეორიების ანალიზი.

რწმენით თუ მეცნიერებით? ღმერთით თუ მის გარეშე? როგორ იცხოვროს ადამიანმა? როგორ არის მართებული? და თუ რომელიმე გზა მართებულია, შესაძლებელიც თუა? ამ კითხვებზე ცდილობს პასუხის გაცემას დიდი რუსი ფილოსოფოსი. და ეს ყველაფერი ლევ ტოსლტოის ცხოვრების ფონზე. უაღრესად საინტერესო ნაწარმოებია.

ეს წიგნი ქალწულობისა და მის დაკარგვასთან დაკავშირებული შიშებისა და აკრძალვების შესახებაა, რომლებიც პრიმიტიულ ხალხთა ადათების მაგალითზეა განხილული და რომელთა გადმონაშთები დღემდეა შემორჩენილი ცივილიზებული ადამიანის ცხოვრებაში.

პოლიტიკურის შემდეგ, მაქს შტირნერის რისხვა სოციალურ და ჰუმანიტარულ ლიბერალიზმს ატყდება თავს. მიუხედავად მსჯელობისა და დასკვნების არაერთმნიშვნელოვნებისა და ხშირად პარადოქსულობისაც, არ შეიძლება ავტორს არ დავეთანხმოთ, რომ ადამიანისთვის საკუთრებისა და პიროვნულობის ჩამორთმევამ იგი „საზოგადოების“ ანუ მასის ნაწილად, ავტორის სიტყვებით კი „ადამიანად“, განკერძოებულ არსებად აქცია.

განცდები და ემოციები, რომლებიც ყურადღების ფორმირებაზე, მის ხანგრძლივობასა და ინტენსივობაზე ახდენენ გავლენას, მრავალფეროვანია, და, შესაბამისად, თავად ყურადღებაც არაერთ ფორმას ითვლის. „ყურადღების ფსიქოლოგია“ სწორედ ამ ასპექტების შესწავლა-განმარტებას ეძღვნება.

21-ე საუკუნის მიჯნაზე ფართოდ გავრცელდა აზრი ალბერტ აინშტაინის რელიგიურობის შესახებ. წინამდებარე კრებული ნათლად გვიჩვენებს მის დამოკიდებულებას მეცნიერებისა და რელიგიისადმი, სადაც ის, ერთის მხრივ, მეცნიერებისა და რელიგიის მორიგებას ცდილობს, მეორეს მხრივ კი ამ უკანასკნელს მხოლოდ ზნეობრივი ნორმების მცველის ფუნქციას უტოვებს.

ნიკოლაი ბერდიაევი გამორჩეული ფილოსოფოსია, მისი შეხედულებები კი ხაზგასმით რელიგიური, თუმცა, მიუხედავად ამისა, ხშირად რადიკალურიც არის. ბერდიაევს ომისა და ანექსიის გამართლებაც შეუძლია, ადამიანის მსხვერპლად გაღებისაც, თუკი ეს ყველაფერი აღმატებული, ისტორიული, სამყაროული მიზნის მიღწევას ემსახურება. ტკივილისა და სისასტიკის მიღებაც უნდა შეეძლოს ადამიანს, რადგან სხვაგვარად, ავტორის აზრით, ისტორიული პროცესი არ წარიმართება. უაღრესად საინტერესო წიგნია, რომლის რამდენიმე ნაწილი ცალკე ტექსტად იყო გამოქვეყნებული.

უკიდურესად რთული და საინტერესო თემაა დიმიტრი უზნაძის კვლევის საგანი - ადამიანის აზროვნება მისი საიდუმლოებებითა და წარმოუდგენელი წიაღსვლებით, მოულოდნელი დასკვნებითა და გადახრებით. ეს ყველაფერი კი სხვა მეცნიერებთან კამათისა და ხილული მაგალითების ფონზე.

ქლარენს დაროუ გაშმაგებით ესხმის თავს სულის, შესაბამისად კი, უკვდავების იდეას და, მიუხედავად გავრცელებული შეხედულების საწინააღმდეგო პესიმისტური დასკვნისა, აქაური, მიწიერი ბედნიერების ფორმულას გვთავაზობს.

თუ ერის ისტორიული მისიის აღსრულება შემოქმედებას და მოძრაობას გულისხმობს, ხოლო სტატიკა დამღუპველია ისტორიული შემოქმედებისთვის, მაშინ ომი და ანექსიაც შეიძლება გამართლებული იქნეს. ასეთია ბერდიაევის ამ არაერთმნიშვნელოვანი ესსეის ძირითადი აზრი, სადაც ასევე რუსეთის (და ნაკლებად - ინგლისის) მსოფლიო დომინირების იდეაც ხმამაღლაა გამოთქმული.

ალბერტ აინშტაინი ამ ესსეიში შიშისა და სოციალური რელიგიის ცნებებს უმატებს კოსმოსური რელიგიის ცნებას და ამ გზით რელიგიასა და მეცნიერებას შორის ურთიერთობის ერთგვარად ახალ კონცეფციას გვთავაზობს, რომელიც საბოლოოდ ბუნების საყოველთაო კანონების არსებობის რწმენამდე დაიყვანება.

ის, რომ მეხსიერებას უდიდესი მნიშვნელობა აქვს პიროვნების ფორმირების საქმეში, დიდი ხანია სიახლეს აღარ წარმოადგენს. მაგრამ როგორ მიმდინარეობს ეს პროცესი, სად იწყება, როდის აღწევს პიკს და რატომ? სრულდება ოდესმე? ამის შესახებაა დიმიტრი უზნაძის კიდევ ერთი შესანიშნავი წიგნი "მნემური პროცესების ფსიქოლოგია".

სულის უკვდავება შეუძლებელია, თუკი ის საერთოდ არსებობს - ასეთია ბერტრან რასელის დამოკიდებულება ამ ოდინდელი საკითხისადმი, რასაც ის ამ მცირე ზომის შესანიშნავ ესსეიში აყალიბებს.